مقالات

مسجد و اقتصاد مقاومتی

 ۱۳۹۶/۰۲/۲۶
  فایلهای مرتبط

بسم الله الرحمن الرحیم

مسجد و اقتصاد مقاومتی

ایجاد انگیزه:
از جمله قابلیت های دین مبین اسلام می توان به ذو وجهین بودن آن اشاره کرد که در عین حال که می خواهد از نظر روحانی و معنوی زندگی مردم را سامان ببخشد، قصد و انگیزه‌ی آن نیز این است که مردم در امور مادی مانند امور اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نیز تکامل یافته و رشد و نمو پیدا کنند.
بر همین اساس مشاهده می شود، در روزگاری که آب و حاصلخیزی زمین و دوری از دشمنان موجبات آبادانی و  تشکیل شهرها را ایجاد می‌کرد با ظهور دین مبین اسلام، این فرهنگ تغییر یافته، ابتدا به محلی برای ساخت مسجد در مرکزیت شهر و سپس در اطراف آن برای شهرسازی ها و روستا پرداخته می شود.[1]
لذا مشاهده می شود که در زمان پیامبر بزرگوار اسلام مسجد و منزل پیامبر(ص) در کنار یکدیگر ساخته شده است تا ساختار ارتباط خدا و مردم توامان برقرار باشد.
بر همین اساس می توان رویکرد مساجد را نوعی مرکزیت برای سامان بخشیدن به امور اجتماعی و تربیتی قلمداد کرد و می توان برای مساجد کارکردهای متنوع و گوناگون عبادی و نیایشی، آموزشی تربیتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، ارتباطی، رسانه‌ای و تبلیغاتی، نظامی، قضائی، اقتصادی ترسیم کرد.

امروزه یکی از داعیه‌داران حفظ آرمانهای انقلاب اسلامی را می توان مساجد نام برد.  بر همین اساس وقتی دشمنان این انقلاب فتح سنگرهای متفاوت در عرصه‌های داخلی و خارجی این انقلاب را مشاهده می کنند هر روز قصد سنگ اندازی و ایجاد مزاحمت برای پیشرفت این انقلاب دارند و یکی از عرصه هایی که می توانند به واسطه‎ی آن ضربه های مهلکی به این انقلاب بزنند بحث اقتصادی است و ایجاد تحریم های متفاوت اقتصادی علیه این انقلاب می باشد با رویکردی که مقام معظم رهبری در سندهای چشم انداز بیان می دارند یکی از کارهایی که می توانند ایجاد فضایی امن برای این دفع حیله های دشمن داشته باشد بحث اقتصاد قاومتی است حال از طرفی مساجد داعیه دار حفظ آرمانهای انقلاب اسلامی هستند و از طرفی حیله های دشمنان علیه این انقلاب.
سوالی که اینجا ایجاد می شود اینکه مساجد در دفع این دسیسه های دشمن در بحث اقتصادی با رویکرد اقتصاد مقاومتی چه نقشی می توانند داشته باشند؟

 

اقناع اندیشه
از جمله رویکردهای مسجد را می توان در مقوله‌ی اقتصادی دانست، بطوری که ابنیه های باقی مانده از این مساجد در دوران گذشته، وصل بودن مساجد به بازارها و اماکن اقتصادی است. بدین صورت که در گذشته بازاریان از اصناف مختلف صبح ها به مساجد آمده، ابتدا مسائل شرعی مربوط به کارهای خود که در فقه مشهور به مکاسب است را آموزش می دیدند و پس از آن به سراغ کسب در آمد خود می رفتند.
اینجاست که پیوند میان تاجر و تجارت و مسجد، نمایان می شود که آموزهای دینی را در کسب خود دخالت داده و از راه و هدف سوق الی الله به وسیله‌ی تجارت منحرف نشده، بنابر آنچه که خداوند در قرآن بدان اشاره می فرمایند:
«رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار[نور/37] مردانی که نه تجارت و نه معامله ای آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی کند، آنها از روزی می ترسند که در آن ، دلها و چشمها زیر و رو می شود.»
یکی از مشکلات اساسی در کشور ما در چند سال اخیر بحث اقتصادی می باشد که رهبر معظم انقلاب اسلامی با نامگذاری های هر سال قصد و هدف ایشان تمرکز بر مشکلات و عبور از بحرانهای ایجاد شده است. لذا مشاهده می شود که ایشان در سال 92 سیاست های کلی «اقتصاد مقاومتی» را ابلاغ کرده اند و همچنین سال96 را سال«اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال» می نامند.
با این حال می توان گفت یکی از ارکان بسیار مهم که می‌تواند نقش بسزایی در تاثیر گذاری و عمل کردن به این قوانین برای مردم در کنار قوای سه گانه داشته باشد، مسجد و تاثیر آن برمردم است.

متن و محتوا
رویکرد مسجد در عملی کردن اقتصاد مقاومتی
مساجد یکی از موثرترین اماکن برای این هدف هستند که بتوانند این مساله‌ی بنیادین و مهم را میان مردم توضیح و انتشار دهند و با توضیح و انتشار آن می توانند رویکرد اقتصا مقاومتی را در زندگی مردم و به تبع آن در جامعه نهادینه کنند، لذا فعالیت مساجد در نشر و نمو این فرهنگ در دو حوزه می توان در نظر گرفت:
الف: حوزه‌ی نظری و توضیحی
ب: حوزه عملی و برخوردی

 

**حوزه نظری و توضیحی
اولین رویکردی که در مساجد باید مورد محوریت واقع شود، این است که مساجد برای مستمعین خود نوع نگاه و رویکردی که اقتصاد مقاومتی در زندگی مردم دارد را به روش های بهینه و کارساز اطلاع رسانی و مورد بازخوانی قرار داده و آنها را برای مردم توضیح و نشر دهند.

الف: منبر و سخنرانی
مساجد دارای یکی از بهترین رسانه ها برای انتشار معارف مانند منابر و تریبون برای سخنرانی هستند که دارای هزینه ای کم اما بهره‌وری بالایی است.
 مساجد می توانند در این زمینه رویکرد مهم در منابر را بر اقتصاد مقاومتی قرار دهند، همچنین می توانند در خصوص اقتصاد مقاومتی از کارشناسان برتر در امور اقتصادی استفاده کرده و در نشر و نمو این فرهنگ تلاش نمایند.


اینکه چگونه می توان از ظرفیتهای منابر برای اقتصاد مقاوتی استفاده نمود در چند بخش می‌توان تقسیم کرد:

 

1ـ عدم استیلای کفار بر مسلمانان
در دنیای امروز یکی از مشکلات کشورهای اسلامی، سلطه قدرت های غیرمسلمان بر مسلمانان است. دین مبین اسلام مخالف هرگونه ذلت و خواری برای اقشار مختلف مردم مسلمان  به واسطه‌ی تسلط کفار بر آنها است. به همین دلیل است که امام حسین(ع) بر سر دوراهی شهادت و ذلت و خواری، تن به شهادت می دهد اما ذلت را نمی پذیرد و شعار«هیهات من الذله» را سر می دهند.
بر همین اساس اسلام، برای جلوگیری از هرگونه خواری و ذلت، چاره‌ی این مشکل را اجرای قاعده «نفی سبیل» می داند.
خداوند در قرآن می فرماید: «لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً [نساء/141] خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطی نداده است.»
بر اساس این قاعده هرگونه ارتباط با کشورهای کفر که باعث تسلط بر مردم مسلمان شود نفی شده و این نوع روابط مذموم شمرده شده است.
لذا یکی از این روابط را می توان در مورد امور اقتصادی نامبرد که حکومتهای مسلمانی که می دانند به واسته‌ی این رابطه‌ی اقتصادی نوعی ذلت را برخود تحمیل می کنند، باید از این گونه روابط پرهیز بفرمایند.
بر همین اساس خطبا و سخنرانان می توانند در مساجد برای ایجاد انگیزه در مورد خود اتکایی بر اساس اقتصاد مقاومتی تاکید بورزند و روی این قاعده تمرکز کرده و با روشنگری در این امور مردم را به سمت اقتصاد مقاومتی سوق دهند.
لذا مشاهد می شود که در کتاب توضیح المسائل امام خمینی(ره) از این قاعده برای نفی هرگونه تسلط اقتصادی کفار استفاده نموده‌اند.
ایشان در این مورد می فرمایند:
«اگر در روابط تجارى‏ با اجانب خوف آن است که به بازار مسلمین‏، صدمه اقتصادى وارد شود و موجب اسارت تجارى و اقتصادى شود، واجب است قطع این گونه روابط و حرام است این نحو تجارت.»[2]
لذا در تعریفی که مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتی می کنند به راحتی می توان این قاعده را مشاهده نمود.
ایشان می فرمایند:
«اقتصاد مقاومتی، یعنی اقتصادی که از درون می‌جوشد و احتیاج ما را به دیگران کم می‌کند و استحکام کشور را در مقابل تکانه‌های خارجی افزایش می‌دهد؛ این معنای اقتصاد مقاومتی است.»[3]

2ـ تاثیر و نقش انسان در اجتماع
یکی از مولفه های مهم در زندگی اجتماعی بشر، نوع و نگاهی است که انسان به اجتماع داشته و تعاملی است که می‌تواند در اجتماع با دیگران داشته باشد. فرد روابط و مناسبات خود را با دیگر اعضای جامعه بر اساس منافع و علایق مشترک انتخاب می کند.
لذا انسان برای پیشبرد و موفقیت در این جامعه، نیاز به این دارد که در ابتدای امر خود را بشناسد و ثانیا چگونگی تعامل خود با اجتماع را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.
اینجاست که خطبا و سخنرانان در مراسمات مختلف می توانند این دو مقوله را برای مردم مورد ارزیابی و بازشناسی قرار داده و براساس سبک زندگی اسلامی الگویی مناسب برای مردم معرفی کنند.
در مرحله ی اول باید گفت که در کل جهان نظرات و ایدوئولوژی ای مختلفی برای زندگی انسان از مارکسیستی و لیبرالیستی و اومانیستی موجود است که هر فرد ابتدا باید سبک زندگی خود را بشناسد و بر اساس آن برنامه ریزی کند.
از انجا که این بینش ها بی‌شمار و عقیده ها گوناگون هستند، ما نمی توانیم مغز خود را صندوق رای ها کنیم و دل خود را پارکینگ عقیده‌ها. بر همین اساس است که در مبانی دین مبین اسلام، پیامبر به عنوان اسوه‌ی حسنه[4]و از طرفی پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام) تنها کسانی هستند که باید به عنوان فرستاده‌ی خدا از آنها تبعیت کرد[5].
لذا سخنرانان و علمای دینی به عنوان کارشناسان امور دینی، بهترین کسانی هستند که می توانند سبک زندگی اسلامی بر محوریت اقتصاد مقاومتی را بر اساس الگوی زندگی معصومین به مردم معرفی کنند.

لذا بر اساس شاخصه های اقتصاد مقاومتی می‌توان به چند مورد از الگوی مصرف در زندگی معصومین بر اساس اقتصاد مقاومتی اشاره کرد.

الف: اصلاح الگوی مصرف
مصرف در نگرش الهی حدودی دارد که انسان در رشد و تعالی فردی و جمعی یاری می دهد و اگر از حدود ان کاسته یا افزوده شود، نظام معیشت آسیب می بیند. امساک در هزینه کردن و نیز محروم کردن دیگران از نعمت های الهی بخل است و زیاده روی در هزینه کردن، اسراف شمرده می شود.
سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سراسر ساده زیستی و پرهیز از هر گونه اسراف و تبذیر بود، چنانچه پیرامون شخصیت پیامبر اینگونه نقل می کنند، «کـان رَسُول اللّه(صلی الله علیه و آله ) خَفیفُ الْموُونَةٌ: یعنی در زندگی ساده زیستی را انتخاب کرده بود.»[6]

و به همین جهت با اسراف و رفاه طلبی  به شدت مبارزه می کرد.
امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «اسراف آن است که برای مال فسادآور و برای بدن زیان آور باشد.»[7] هرکس در خوردن و آشامیدن، پوشیدن و آمیزش و سواری، اقتصاد و میانه‌روی را رعایت کند[اسراف نکند] استفاده اش حلال و گرنه حرام خواهد بود.»[8]
بر همین اساس تعالیم اسلام بر تشویق به تولید و اعتدال و قناعت در مصرف تاکید شده است. لذا می‌توان گفت که رفاه و آسایش واقعی آدمی در مصرف بی رویه نیست، بلکه در بی نیازی و عدم وابستگی به دیگران است. لذا مشاهده می شود که امام رضا(علیه السلام) در سفارش به اعتدال از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل می فرمایند:
«پیامبر(ص) به گروهی از مومنان فرمود: آنچه در آن سکونت نمی کنید، مسازید و آنچه را نمی خورید، انباشته نکنید و از خدایی که به سوی او محشور می شوید بترسید.»[9]

 

ب: مصرف کالاهای داخلی
یکی از مهمترین ارکان و مولفه‌های اقتصاد مقاومتی متکی بودن به کالاها و تولیدات داخلی است و موجبات استقلال و روی پای خود ایستادن و عدم نیاز به دیگران را مهیا می کند. که از ثمرات مصرف کالاهای داخلی می توان به اشتغال‌زایی و افزایش ابتکارات داخلی و استقلال سیاسی، افزایش ثروت ملی وکاهش تورم اشاره کرد.
در همین راستا وقتی به سیره و روش معصومین مراجعه می کنیم، یکی از اموری که مورد تاکید و سفارش آنها می باشد مصرف کالاها و وسایلی است که از تولیدات خودشان است.
لذا یکی از مهترین توصیه های پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) این بود که همیشه به افراد می فرمودند که از دسترنج خود بخورید[10] و در ضمن توصیه به این امر ایشان فوایدی را برای هر فردی که از دسترنج خودش بخورد بیان می داشتند
اـ خداوند متعال با نظر رحمت به او نگاه می کند[11].
2ـ او را عذاب نمی کند[12].
3ـ مانند برق از صراط عبور می کند[13].
4ـ او را درشمار انبیاء قرار می دهد و ثواب انبیاء را به او می دهد[14].
لذا با توضیحاتی که بیان شده است، جامعه ای می تواند به عزت و سربلندی برسد که
اولا استعدادهای درونی خود را کاملا بشناسد و ثانیا با اعتماد به نفس و توکل به خدای متعال از تمام ظرفیت های خود در راستای عملی شدن اقتصاد مقاومتی بهره ببرد و با انجام این امور است که طبق وعده خداوند متعال هرگز بر[زیانِ‏] مومنان، براى کافران راه[تسلّطى‏] قرار نداده است، تحقق می یابد.


ج: فرهنگ کار و تلاش

یکی دیگر از اموری که علمای دینی می توانند از تریبون مساجد و منابر به تبلیغ و فرهنگ سازی در میان مردم بپردازند، بحث فرهنگ کار و تلاش است.
امروزه یکی از معضلات کشورما، آرمان گرایی برای امیال و آرزوها در جوانان است. جوانان ما در فکر و اندیشه‌ی آنها رفتن ره صد ساله در یک شب، بدون تلاش و پشتکار و تلاش است در حالی که این یک پندار پوچ و باطلی بیش نیست. از طرفی هم در خانه ها با تغییر رویکرد سبک زندگی و فرزند آوری خانواده ها به یک یا دوفرزند بسنده کرده و یکی از علتهای این امر را عدم توانایی در برآورده کردن حاجات فرزندان بیان می دارند. بطوری که فرزندان از همان آغاز زندگی با فرهنگ تلاش و کوشش دور بوده و تمامی اسباب و وسایل زندگی برای آنها مهیا است در حالی که این عامل دلیلی مستحکم برای تن‌پروری و تنبلی فرزندانمان است. در حالی که یکی از موضوعات موثر در بحث اقتصاد مقاومتی، تاکید بر کار و تلاش است و اینکه یکی از عوامل موثر در کشورهایی مانند آلمان و ژاپن در اقتصاد کار و تلاش بی وقفه است.
لذا از جمله دستورات و سفارشات و همچنین سیره و سنت پیامبر اکرم(ص) بر این بود که اگر جامعه ای بخواهد مستقل و قدرتمند به حیات اجتماعی و سیاسی خود ادامه بدهد، ناچار به اشتغال زایی و مبارزه با بیکاری و تن پروری است و به همین جهت برای رسیدن به این هدف مهم بر اشتغال زایی و فعالیت افراد در جامعه تاکید می کرد و خود نیز برای ایجاد کار برای جوانان تلاش می کرد.

انس‏بن مالک می‏گوید: هنگامی که پیامبر(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم) ازجنگ تبوک برمی‏گشت، سعد انصاری ـ‌یکی از کارگران مدینه‌ـ به استقبال آن حضرت آمد، هنگامی که رسول اللّه(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم) با او دست داد، لمس دست‏های زِبْر و خشنِ مرد انصاری، حضرت خاتم الانبیاء را تحت تأثیر قرار داد. برای همین، از او پرسید: چرا دست‏های تو این چنین کوفته و خشن می‏باشد؟
آیا
ناراحتی خاصّی به دستان تو رسیده است؟

عرضه داشت: یا رسول اللّه! این خشونت و زبری دستان من، بر اثر کار با بیل و طناب است که به وسیله‏ی آن‏ها زحمت می‏کشم و مخارج خود و خانواده‏ام را تأمین می‏نمایم. پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دست وى را بوسید و فرمود: این دستى است که هرگز آتش به آن نمى رسد.[15]
در سیره معصومین نه تنها سفارش و تاکید زمینه سازی برای کار تلاش بود، بلکه خودشان نیز در این امر در خط مقدم سعی و تلاش بودند. خود نیز عملاً وارد صحنه شده، هم‌دوش با دیگران کار می کردند.

هنگامی که مسجد قبا و مسجدالنبی ساخته می شد، ایشان هم دوش دیگر مسلمانان کار می‌کرد. آن حضرت سنگ‌های کوچک و بزرگ را برمی داشت و آنها را به محل ساختن مسجد می برد. گاهی هم که مردی از اصحاب نزدش می آمد و التماس می‌کرد که یا رسول‌الله! پدر و مادرم فدای تو باد! اجازه بده سنگ و خاک را من ببرم و به جای شما کار کنم، حضرت می فرمودند: «نه، تو هم سنگ دیگری بردار»[16].

همچنین در مورد امام صادق(علیه السلام) ابن عمرو نقل می کند:

روزی امام صادق(علیه السلام) را در یکی از باغ ها ملاقات کردم. آن حضرت لباس مخصوص کار پوشیده بود و بیل به دست گرفته در باغ خویش مشغول کشاورزی بود. چنان فعالیت می‌کرد که عرق از پیشانی مبارکش می ریخت. گفتم: فدایت شوم! بیل را بدهید تا من کار کنم. فرمودند: «دوست دارم آدمی برای کسب روزی حلال در برابر آفتاب آزرده شود»[17].

آنچنان تاکید بر کار و تلاش مهم و مورد تاکید فراوان پیامبر بود که ایشان در یک سفارشی توصیه به انجام کارهای توسط خود افراد می دهند و تاکید تا جایی است که هرگز از دیگران به اندازه یک چوب مسواک کمک نخواهید.
ایشان می فرمایند: «کـارهای خود را خود انجام دهید و هرگز از دیگران، اندازه یک چوب مسواک، کمک نـخـواهید.[18]»

به تحقیق می توان این سفارشات و توصیه های رسول خدا و معصومین(علیهم السلام) را که در حوزه فردی بیان کرده اند، را در حوزه اجتماع و همچنین جامعه اسلامی عمومیت داد و رمز موفقیت جامعه اسلامی را در این نکته دانست که جامعه ای می تواند به موفقیت دست پیداکند و در برابر ابر قدرت‌های دنیا  مبارزه کند و استوار روی پای خود بایستد که همه مایحتاج خود را خودش تهیه کند و حتی به اندازه یک چوب مسواک محتاج دیگران نباشد.

ب: تابلو اعلانات و تبلیغ
از جمله کارهای دیگری که در حوزه‌ی نظری و توضیحی می شود در مساجد، برای فرهنگ‌سازی در بحث اقتصاد مقاومتی استفاده‌ی بهبنه از آن داشت، تابلو اعلانات و بنرهای مختلف برای تبلیغ است که می توان در چند بخش از آن استفاده کرد:
1ـ چاپ و نشر احادیث و سیره معصومین در بحث اقتصادی بالاخص اقتصاد مقاومتی
2ـ بیانات مقام معظم رهبری در مورد اقتصاد مقاومتی و ثمرات آن در زندگی
3ـ نقش اقتصاد مقاومتی و تاثیر آن در اقتصاد دنیا
مقام معظم رهبری نیز به این امر اشاره می فرمایند: «اقتصاد مقاومتی، یک اندیشه‌ی تجربه‌شده در دنیا است و فقط اختصاص به ما ندارد... رهبر انقلاب اسلامی دلیل پیشرفت‌های علمی و صنعتی آمریکا در ۱۵۰ سال گذشته را، به‌کارگیری اقتصاد مقاومتی دانستند و خاطرنشان کردند: البته آمریکایی‌ها این اندیشه را در جهت مادی‌گری و پول به‌کار گرفتند، اما همین تجربه‌ی پذیرفته‌شده‌ی جهانی را می‌توان با جهت‌گیری متعالی‌تری به‌کار گرفت.»[19]
4ـ لیست و اسامی فروشگاه هایی که در سطح شهر به فروش کالای ایرانی می‌پردازند.
5ـ اعلام و بنر کردن نام افرادی که در بحث اقتصاد مقاومتی و ایجاد شغل در شهر یا روستا موفق بوده و توانستند کار قابل ستایشی انجام دهند، تا بدین وسیله از آنها تقدیر و تشکر و ایجاد رغبت برای دیگران بعمل آید.


**حوزه عملی و برخوردی
یکی از موضوعات مهم درامور دینی، عمل‌گرایی و عمل کردن به دستورات دینی است، چنانچه امام رضا(علیه السلام) ایمان را دارای سه شرط می دانند: «ایمان، معرفتی در قلب و اقراری بر زبان و عمل در جوارح است.»[20] که در میان سه شرط قسمت سوم یعنی فعالیت عملی از همه مهمتر به چشم می آید. هیچ ترازویی نمی‌تواند پاکی یا ناپاکی دل را بسنجد؛ ولی آنگاه که فرد در میدان عمل عمرش را خرج کرد، دیگر نمی‌توان او را اهل ایمان ندانست. این مطلب از حدیث امام صادق(علیه‌السلام) به دست می‌آید که فرمودند: «الْإِیمَانُ‏ عَمَلٌ‏ کُلُّه‏؛ تمام ایمان، عمل و کار است.»[21]
همچنین خداوند در جای جای قرآن بر عمل بیشتر تاکید می‌فرمایند. «وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى وَأَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرَى(نجم، 40و39) و اینکه براى انسان جز حاصل تلاش او نیست. و همانا تلاش و کوشش خود را به زودی خواهد دید.» در آیات آخر سوره زلزال می‌خوانیم: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ (زلزال، 8و7) پس هر کس به وزن ذره ای نیکی کند، آن نیکی را ببیند. و هر کس به وزن ذره ای بدی کند، آن بدی را ببیند.»
لذا با این توضیحات به این نتیجه می رسیم که اگر بخواهیم، عملی را فرهنگ سازی کنیم و در زندگی مردم نهادینه کنیم، تنها راه آن عمل کردن خود آمران به این عمل است. همانطور که خداوند عالمانی که به مردم امر و نهی می کنند ولی خودشان عمل نمی کنند را مورد مذمت قرار می دهد[22].
حال اگر مسجد با جایگاه بسیار زیادی که در بین مردم کشور ما دارد، بخواهد اقتصاد مقاومتی را در زندگی مردم فرهنگ سازی کند، بهترین راهکار برای این فعالیت، عملگرایی و عمل کردن خود اهالی مسجد به این تفکر است.

الف: خرید کالای ایرانی
از جمله کارهایی که مساجد می توانند در فرهنگ سازی اقتصاد مقاومتی مقدم بر دیگران بوده و خود آغاز کننده و عامل به این رویکرد فرهنگی، اقتصادی باشند، خرید کالاهای ایرانی از جمله پنکه، کولر، بخاری، آب کرمکن و کالاهای دیگری که هم در داخل تولید شده و هم نگاهی کم مصرف و کم هزینه دارند، است که پیش قراول این امر نیز باید اما جماعت و روحانی مسجد و هیئت امنای آن باشند.
لذا این روش را ما در سیره‌ی علما بسیار مشاهده می کنیم.
قیام تحریم تنباکو که توسط میرزای شیرازی به ثمر رسید و پیش زمینه انقلاب مشروطه شد، شور اشتیاق بسیاری در میان مردم برای تاسیس کارخانه و تقویت تولید داخلی و خرید کالاهای داخلی و رفع وابستگی به بیگانگان، ایجاد کرد. از جمله اقدامات عملی در این امر، اقدام آقا نجفی اصفهانی است.
ایشان به همراه برادرشان حاج آقا نور الله نجفی و با کمک علماء و بازرگانان شهرهای اصفهان، کاشان و شیراز در دوران مشروطه به منظور تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی به خارج، اقدام به تاسیس شرکت اسلامیه نمود. این شرکت سهامی با استقبال زایدالوصف مردم مواجه شد و سهام این شرکت و محصولات آن که عمدتا منسوجات بود، با حمایت سایر علماء مورد پذیرش مردم قرار گرفت. توسعه شرکت به گونه‌ای بود که توانست شعباتی در لندن، کلکته، مسکو، باکو و... تاسیس نماید. .

در اساسنامه شرکت آمده بود: «این شرکت به کلی از داد و ستد متاع خارجه ممنوع است. فقط هم خود را صرف ترقی متاع داخله و آوردن چرخ اسباب و کارخانه مفیده خواهد نمود و حمل متاع داخله را به خارجه بر حسب اقتضاء و به موقع خود در کشیدن راه شوسه و آهن اقدام خواهد کرد.»
همچنین در ماده بیست و چهارم آمده ‌است که: «تمام اجزاء از رییس و مرئوس و امنای شرکت حسب‌الشرط مجبورند لباس خود را از منسوجات و متاع داخله مصرف رسانند.»[23]

ب: تشویق به قرص الحسنه و عقود اسلامی
فعالیت های اقتصادی در مساجد به صورت قرض الحسنه و خیریه هایی است که با کمترین هزینه توسط عده ای از افراد مسجدی دایر می شود. این خیریه ها با استفاده از مهارت های موجود دست به تولید می زنند و در کنار تولید، نقش بسزایی در اشتغال‌زایی افراد شهر یا روستا دارند.
از جمله کارهایی که می توانند در مساجد در بحث اقتصاد مقاومتی ایجاد کنند، تشویق مردم به سرمایه گذاری در قرض الحسنه‌های مساجد وکمک به فعالان اقتصادی بنابر یکی از عقود اسلامی است.
امام جماعت مساجد می توانند با نشر و نمو و تبلیغ عقود اسلامی مانند مضاربه، مشارکت، جعاله افراد را تشویق کنند که بجای پس انداز در بانک ها و استفاده‌ی سود این پول ها، مال و سرمایه‌ی خود را در راه پیشرفت اقتصادی شهر و روستا سرمایه گذاری کنند.

ج: تشویق و ترغیب به اشتغالزایی
یکی دیگر از کارهایی که مساجد می تواند در بحث فرهنگ سازی اقتصاد مقاومتی انجام دهند، شناسایی و تشویق عملی در مراسمات و ایام خاص در مساجد از فعالین موفق اقتصادی است که این تشویق عملی را برای افراد موفق در سیره معصومین مانند بوسیدن دست کارگرتوسط پیامبر مشاهده می‌کنیم.
روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) با جمعی از اصحاب در محلی حضور داشتند. در آن میان، چشمان آنان به جوانی نیرومند و زیبا اندام افتاد که در اول صبح به کار اشتغال داشت.
یاران پیامبر گفتند: اگر این جوان نیرومند، نیرو و انرژی خود را در راه خدا مصرف می کرد، چقدر شایسته ستایش بود. حضرت فرمودند:

این سخن را مگویید. اگر این جوان برای تأمین معاش می‌کوشد و انگیزه او بی نیازی از دیگران است، در راه خدا قدم برداشته.
اگر هدف او پذیرایی از پدر و مادر ناتوان خود باشد، باز هم در راه خدا کار می کند.
اگر هم مقصود او سر و سامان دادن به خانواده و فرزندانش باشد، او به راه خدا رفته و انگیزه مقدسی دارد[24].
لذا پیامبر بزرگوار اسلام با این حرکت خود در مورد این جوان، تلاش و استقلال و درآمدزایی و بی نیازی این جوان را یاد اوری کرده و مورد تقدیر قرار دادند.

د: برگزاری کارگاهها و کلاس های سبک زندگی اسلامی
مساجد می توانند با استفاده از اساتید و روحانیون موفق در بحث مشاوره و سبک زندگی اسلامی، معضلات و مشکلاتی که دنیای مدرن که خلاف سبک زندگی اسلامی بوده ومشکلات زیادی را برای مردم ایجاد کرده است، بازگو و شفاف سازی کنند.
مانند تجمل گرایی و اشرافی گری، پوشیدن لباس‌های مارک دار و برندهای خارجی، توجیه اقتصادی برای خرید کالای ایرانی در جهزیه ها و وسایل منزل، دوری از چشم و همچشمی....

نتیجه
یکی از مولفه‎‌های موفق در ایجاد فرهنگ در جامعه‌ی ما مساجد می باشند و این به دلیل رویکردی است که در گذشته در مساجد موجود بوده که مساجد محلی برای اجتماعات و حل مشکلات شهری و روستایی بوده است.
لذا مساجد می توانند یکی از مهمترین مکانهایی برای نشر و نمو، بحث اقتصاد مقاومتی باشند.
مساجد می توانند برای انتشار این فرهنگ مهم در دو حوزه‌ی نظری و عملی وارد شوند و کارهایی که می توانند در حوزه‌ی نظری انجام دهند مانند استفاده‌ی بهینه از منابر و همچنین تابلوهای اعلانات برای نشر و توضیح مفاد و مواد مورد نیاز در اقتصاد مقاومتی است.
همچنین می توانند در بحث عملی با فرهنگ سازی و عمل نمودن خود روحانی و هیئت امنای مساجد در بحث خرید کالای ایرانی و تشویق به قرص الحسنه و عقود اسلامی و همچنین تشویق و ترغیب به اشتغالزایی و برگزاری کلاس وکارگاههای سبک زندگی ایرانی اسلامی موثر واقع شوند.

 

روضه:
یکی از کسانی که توانست پیامبر را در امور اقتصادی یاری و حمایت کند حضرت خدیجه می‌باشند. امشب دلا رو ببریم در خونه ام المومنین حضرت خدیجه(سلام الله علیها).

السَّلامُ عَلَیکمْ یا اَهْلَ بَیتِ النُّبُوَّةِ اَلسَّلام ُعَلَیک یا رسول الله آجرک الله فی مصیبه ام المومنین ، اَلسَّلام ُعَلَیک یا فاطمه الزهرا آجرک الله فی مصیبه امک

صدا زد اسماء ، هر دختری، شبی که خونه ی شوهر میره محتاج مادره، من نیستم شب عروسی فاطمه ام رو ببینم، جای من براش مادری کن ...
" پنج سال ازین وصیت به اسما گذشت، شب زفاف فاطمه و علی که رسید ،پیغمبر  فرمود همه برن" همه رفتن، آمد به دیدن این زن و شوهر، دید اسما کنار زهرا ایستاده" اسما مگه نگفتم همه برن،عرضه داشت  یا رسول الله ،وصیت خدیجه بود" اینجا بمونم کنار فاطمه" تا نام خدیجه اومد بازم پیغمبر  گریه کرد، اسما رو دعا کرد . یه چیزی بگم و عرضم و تمام کنم ،دیگه تو این شبا مقدمه نمی خوای، شب آخر دهه ی اوله ،دیدید چقدر زود تمام شد دهه ی اول، اسما هم رفت با علی و فاطمه خلوت کرد پیغمبر ،گفت علی دستتو بده، زهرا جان تو هم دستتو بده بابا جان ،دست زهرا رو گذاشت تو دست علی ؛ نگفت این دختر منه،  فرمود : "هذه ودیعه الله و ودیعه الرسوله[25]" علی این امانت خداست ..." (فهمیدی چی میخوام بگم؟!!) خود پیغمبر فرمود هر امانتی دو شرط داره، اول اینکه امانت رو از هر کی گرفتی به همون برگردونی، اما شرط دوم امانت اینه" اگه امانتو سالم گرفتی ، سالمم پس بدی ..." (کجا رفت دلت؟!!) علی امانت و از پیغمبر گرفته بود، به خود پیغمبرم امانتو داد . دل شب امانتو گرفته بود ،دل شبم امانت و برگرداند، اما شرط دوم نمی دونم با دل علی چه کرد" این امانتی که تحویل گرفته بود دیگه پهلو شکسته نبود ... صورتش کبود نبود ... سینه اش سوراخ نشده بود ... اما امانتی که شب دفن به پیغمبر داد ،یه جای سالم تو بدنش نبود ...یا زهرا ...[26]



[1] الویری، محسن. (1386)، مسجد؛ ارتباطات و توسعه پایدار ". دو فصلنامه دین و ارتباطات شماره31، ص93، 103.

[2] حضرت امام خمینى، توضیح المسائل حضرت امام خمینى، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، چاپ هفتم، 1387 ش، ص456.

[3] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم اصفهان(26/8/1395)

[4] لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ(احزاب/21)

[5] یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی‏ شَیْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً (نساء/59)

[6] مرتضی مطهری، سیری در سیرهء نبوی، ص201.

[7] إِنَّمَا الْإِسْرَافُ‏ فِیمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَن‏. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏4، ص54.)

[8] لکن‏ المال‏ مال‏ الله‏- یضعه عند الرجل ودائع، و جوز لهم أن یأکلوا قصدا و یشربوا قصدا، و یلبسوا قصدا، و ینکحوا قصدا، و یرکبوا قصدا، و یعودوا بما سوى ذلک على فقراء المؤمنین- و یلموا به شعثهم، فمن فعل ذلک کان ما یأکل حلالا و یشرب حلالا، و یرکب حلالا، و ینکح حلالا، و من عدا ذلک کان علیه حراما. (تفسیر العیاشی، ج‏2، ص13.)

[9] فَلَا تَبْنُوا مَا لَا تَسْکُنُونَ وَ لَا تَجْمَعُوا مَا لَا تَأْکُلُونَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص48.)

[10] کلوا من کَدّ اَیدیکم. (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏63، ص314.)

[11] نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ بِالرَّحْمَةِ ثُمَّ لَا یُعَذِّبُهُ أَبَدا(همان، ج100، ص9)

[12] همان

[13] مَرَّ عَلَى الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ(همان)

[14] کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی عِدَادِ الْأَنْبِیَاءِ وَ یَأْخُذُ ثَوَابَ الْأَنْبِیَاء(همان، ج100، ص10)

[15] اُسد الغابة ، ابن اثیر  ج 2، ص 269  و تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج ‏7، ص 353.

[16] طبرانی، معجم الکبیر، ج24، ص318.

[17] مستدرک الوسائل، ج2، ص417.

[18] لا یـَسـْتـَعْنَ اَحَدَکُمْ بِالنّاسِ وَلَوْ فی قَضْمِةٍ مِنْ سـِواکٍ. (سیره نبوی،ج اول،ص 343.)

[19] دیدار نخبگان و دانشجویان بسیجی مدال‌آور دانشگاه شریف با رهبر انقلاب(13/10/1395)

[20] الْإِیمَانُ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ‏ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَان (صدوق، امالی، 268.)‏

[21] الکافی(ط ـ اسلامیه)، ج2، ص34.

[22] صف/2و3. بقره/44

[23] روزنامه وطن امروز(1/10/1394)

[24] ملامحسن فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج3، ص145.

[25] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج22، ص484.

[26] استاد میرزامحمدی